Wydarzenia kulturalne

Na drugi plener rzeźbiarski przyjechali artyści z Polski, Słowacji i Ukrainy.
Przez niespełna 10 dni spod ich rąk wyjdą kolejne unikatowe ule figuralne, jakich już nikt dzisiaj nie robi.
Pozostaną one w „Sądeckim Bartniku”, stanowiąc swoistą pamiątką po mającej się rozpocząć 5 lipca dorocznej „Biesiadzie u Bartnika”.

Inspiracją rzeźbiarzy  jest św. Ambroży – patron pszczelarzy, pszczoła, barć i miód.

                                          
Ciężko pracują w czerwcowym skwarze, ale zapewniają, że w dniu rozpoczęcia  „Biesiady” efekty ich pracy będą cieszyć oczy wszystkich  na nią przybywających…
 

Hodowla pszczół na ziemiach polskich sięga czasów prasłowiańskich, a jej istnienie potwierdza w zapiskach pochodzących z V w. n.e. grecki historyk Herodot.
O słowiańskim bartnictwie,  z czasów wyznaczających początki państwowości polskiej piszą też w  kronikach:  Ibrahim ibin Jakub – kupiec arabski,  Thitmar – niemiecki mnich oraz Gall Anonim.
Najcenniejszą ”relikwią” polskiego pszczelarstwa jest znajdująca się w Muzeum w Kluczborku tysiącletnia kłoda, wydobyta z dna Odry, w 1901 roku.
Pszczoły towarzyszyły ludzkości od zarania jej dziejów, a najstarsze świadectwo ścisłych związków człowieka z tymi owadami pochodzi z epoki kamiennej, sprzed 10 000 lat. Jest to odkryte w Hiszpanii malowidło ścienne przedstawiające kobietę podbierającą miód i otoczoną pszczołami.
Bez wątpienia, najstarszą formą hodowli pszczół było na ziemiach polskich bartnictwo, polegające na hodowaniu rojów osiadłych w naturalnych dziuplach lub osiedlanych w wykonywanych przez bartnika barciach (wydrążonych żywych drzewach lub kłodach).
Bartniczą zasobność mierzono obalinami (obalina zwana także ”bartnym borem”, liczyła 60 pni) i według ilości obalin niegdysiejszym pszczelarzom naliczano podatki, płacone nie grosiwem, lecz w naturze:  miodem i woskiem.

Upadek bartnictwa nastąpił z końcem XVIII wieku, w wyniku zakazów motywowanych koniecznością ochrony lasów przed dewastacją.
Pojawiły się pasieki i zaczęło rozwijać się pszczelarstwo, jako nowa forma gospodarki rolnej.
Ale pasieki (nazwa ”pasieka” pochodzi od terenu, w którym na miejscu wyciętego lasu stawiano ule) znane były w Polsce i wspominane w źródłach historycznych już w połowie XIII wieku.

Najstarszymi ulami były barcie i kłody, ale z biegiem czasu – już w XVII w. – pojawiać się zaczęły rzeźbione ule.
Będąc niewątpliwymi ozdobami pasiek pełniły one także funkcje magiczne, a ich zadaniem była ochrona pszczół i pasiek przed złymi mocami oraz chorobami.
Częstym motywem obecnym w wyglądzie pierwszych uli figuralnych były niedźwiedzie i sowy. Z biegiem czasu pojawiać się zaczęły figury świętych, a szczególnie św. Ambrożego – patrona pszczelarzy.
Z osobą biskupa Mediolanu, żyjącego w latach 340 – 397 r. n.e., hodującego pszczoły w słomianych kószkach (to kolejna nazwa dawnej odmiany ula), wiąże się ciekawa legenda mówiąca, że gdy jako dziecko spał w ogrodzie, zleciał się rój pszczół i złożył mu do ust miód.
Zapewne dlatego uznano, że nie kto inny, ale właśnie św. Ambroży będzie najodpowiedniejszym patronem pszczelarzy, pszczół i pszczelarstwa.

XVI ”Biesiadzie u Bartnika”, odbywającej się 7 i 8 lipca 2007 r. w Gospodarstwie Pasiecznym ”Sądecki Bartnik”, w  Stróżach k/Grybowa, towarzyszył pierwszy plener rzeźbiarski zatytułowany ”Św. Ambroży – patron pszczelarzy”.
O tym ciekawym przedsięwzięciu artystycznym rozmawiamy ze współorganizatorem i uczestnikiem pleneru sądeckim artystą-rzeźbiarzem Franciszkiem Palką (MP 3).

Plener w ”Sądeckim Bartniku” trwał 10 dni. Wzięło w nim udział 10 artystów-rzeźbiarzy, którzy pozostawili po sobie 10 wspaniałych uli figuralnych. Obecnie są one eksponowane opodal ”Barci Millenijnej”, przy Muzeum Pszczelarstwa w Stróżach.

Warto przypomnieć, że ule figuralne są najstarszą formą uli zdobionych. To monumentalne rzeźby przedstawiające przede wszystkim św. Ambrożego – patrona pszczelarzy, św. Bartłomieja – patrona pól i lasów oraz św. Floriana – chroniącego od ognia.
Były to także figury zwierząt np. niedźwiedzi, wilków, żołnierzy, szlachciców, chłopów, Cyganów i Żydów, ale także ule-strachy (maszkary) – mające chronić przed złem oraz spokój i dobrobyt.
 

 
Wloty do uli figuralnych umieszczano  w najróżniejszych miejscach rzeźb. Niektóre z wlotów miały charakter magiczny – np. umieszczenie wlotu ula w paszczy wilka i przeprowadzanie matki pszczelej przeprowadzania matki pszczelej przez  wilcze gardło miało uczynić rój zachłannym, silnym i drapieżnym.

Tekst: Joanna Piejko-Horwath Foto i nagrania: Leszek Horwath
© JM Media 2007. All rights reserved.